Kiedy można się „rozwieść”?
Zgodnie z art. 56 § 1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 roku kodeks rodzinny i opiekuńczy (j.t. Dz. U. z 2015, nr 2082 z późn. zm.) (zwanej dalej krio) każdy z małżonków może żądać, aby sąd rozwiązał małżeństwo jeżeli między tymi małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia. Podkreślenia wymaga, że na gruncie polskiego prawa rozwiązanie małżeństwa przez rozwód może być orzeczone jedynie przez sąd. W konsekwencji bezskuteczne pozostaną jakiekolwiek pozasądowe umowy, ugody czy porozumienia w tym zakresie.
Z uwagi na brak konieczności dokonywania wykładni innych sformułowań użytych przez ustawodawcę i jasnego, nawet potocznego, znaczenia terminu „pożycia małżonków”, kluczowym dla niniejszego opracowania jest ustalenie co oznaczają przesłanki „zupełnego” i „trwałego” rozkładu pożycia małżonków.
Niecelowym, zdaniem autora, byłoby szczegółowe przytaczanie stanowisk doktryny i judykatury, ponieważ celem niniejszego opracowania jest jedynie przybliżenie „materii rozwodowej” czytelnikom.
W pierwszej kolejności wskazać należy, że aby myśleć o rozwodzie między małżonkami nastąpić musi zupełny rozkład pożycia. Aby doszło do zupełnego rozkładu pożycia przerwane muszą zostać kumulatywnie wszystkie trzy więzi łączące małżonków, tj. więź emocjonalna, ekonomiczna (gospodarcza) i fizyczna.
Jeżeli chodzi o więź emocjonalną, to jej przerwanie oznaczać będzie wygaśnięcie uczuć między małżonkami.
Więź ekonomiczna zostanie przerwana z chwilą zaprzestania prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego. W praktyce oznacza to m.in. rozdzielenie kosztów opłat mieszkaniowych (jeżeli małżonkowie mieszkają wciąż razem), czy też kosztów związanych z własnym utrzymaniem, w tym przygotowaniem posiłków.
Więź fizyczna wygasa między małżonkami po zaprzestaniu zbliżeń. Co jest o tyle ważne, że brak zaprzestania kontaktów seksualnych, mimo wniesienia sprawy o rozwód może skutkować oddaleniem powództwa.
Wszystkie powyższe przesłanki tzw. pozytywne muszą zaistnieć łącznie.
Zupełny rozkład pożycia przyjmuje się za trwały w sytuacji, gdy stan ten utrzymuje się przez co najmniej 6 miesięcy, co wynika z praktyki orzeczniczej. Wskazania wymaga, że termin 6-miesięczny nie jest terminem ustawowym i można uznać, że rozkład pożycia jest zupełny jeżeli ustały wszystkie więzi łączące małżonków, a trwały jeżeli więzi te ustały na tyle dawno, że wedle zasad doświadczenia życiowego powrót małżonków do wspólnego pożycia nie nastąpi. Powodów takiego pojmowania trwałości rozkładu można szukać w praktyce orzeczniczej sądów okręgowych i w naukach socjologicznych. Doświadczenie zawodowe pozwala stwierdzić, że zdarza się, iż małżonek, który podejmuje decyzję o zakończeniu małżeństwa czyni to pod wpływem dużych emocji związanych np. ze zdradą drugiego małżonka. Nie musi to jednak oznaczać, że decyzja taka z upływem czasu nie ulegnie zmianie, a strony nie pogodzą się. Przykłady takie można mnożyć, dlatego jest to jeden z powodów konieczności ustalenia przez sąd trwałości zupełnego rozkładu pożycia małżonków, jako niezbędnej przesłanki orzeczenia rozwodu.
Orzeczeniu rozwodu stoją na przeszkodzie tzw. przesłanki negatywne, których wystąpienie (chociażby jednej) uniemożliwia formalne zakończenie małżeństwa przez sąd.
Pierwszą przesłanką negatywną jest dobro wspólnych małoletnich dzieci stron, które miałoby ucierpieć wskutek orzeczenia przez sąd rozwodu. Naczelną zasadą kodeksu rodzinnego i opiekuńczego jest zwierzchnia wartość dobra dziecka, które ma pierwszeństwo nad interesem małżonków (rodziców) w procesie o rozwód. W każdym przypadku to na sądzie będzie spoczywał ciężar oceny, czy przez rozwód nie ucierpi dobro małoletnich wspólnych dzieci stron. Wynika z tego również, że to na małżonku wnoszącym pozew o rozwód ciąży obowiązek wykazania, że rozwód nie pociągnie za sobą naruszenia dobra wspólnych małoletnich dzieci.
Kolejną negatywną przesłanką orzeczenia przez sąd rozwodu będzie jego sprzeczność z zasadami współżycia społecznego. Zasady współżycia społecznego to, najprościej rzecz ujmując, pozaprawne normy moralne, które mają oparcie w powszechnie uznanych wartościach. Za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego orzeczenie rozwodu można uznać między innymi sytuację, w której rozwód pociąga za sobą krzywdę drugiego małżonka. Jednak przykład ten w żadnym wypadku nie wyczerpuje tego zagadnienia, a z uwagi na dość dynamiczne zmiany społeczne każda sytuacja musi być oceniana indywidualnie przez sąd.
Ostatnią przesłanką negatywną jest sytuacja, w której rozwodu domaga się małżonek wyłącznie winny rozkładowi pożycia, a drugi małżonek nie wyraża na to zgody, chyba, że brak zgody w danych okolicznościach sprzeczny jest z zasadami współżycia społecznego.
Podsumowując, aby sąd mógł orzec o zakończeniu małżeństwa przez rozwód nastąpić musi zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego, a na przeszkodzie temu orzeczeniu nie mogą stać dobro wspólnych małoletnich dzieci oraz zasady współżycia społecznego, jak również przy braku zgody (zgodnej z zasadami współżycia społeczneg)o strony pozwanej, nie może domagać się rozwodu strona wyłącznie winna rozkładowi pożycia.
Jakie kwestie reguluje wyrok rozwodowy?
Zgodnie z art. 58 krio sąd okręgowy, poza rozstrzygnięciem o rozwiązaniu małżeństwa stron przez rozwód (ewentualnie o winie w rozkładzie pożycia małżonka), również orzeka o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem stron, kontaktach rodziców z dzieckiem, ponoszeniu przez każdego z małżonków kosztów utrzymania i wychowania dziecka, sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania.
W wyroku rozwodowym, wbrew powszechnej praktyce, nie musi znaleźć się orzeczenie w zakresie ustalenia miejsca pobytu dziecka. Jednak za dobrą praktykę uznać należy wniosek o ustalenie miejsca pobytu dziecka przy jednym z rodziców. Kwestia ta może być przedmiotem porozumienia, o czym szerzej poniżej.
Poza rozwodem, strony każdą inną kwestię wskazaną powyżej mogą uregulować między sobą w porozumieniu, które często przyjmuje formę pisemną. Wskazany wyżej przepis przewiduje porozumienie małżonków tylko w zakresie władzy rodzicielskiej i kontaktów rodzica z dzieckiem, ale z praktyki wynika również uwzględnianie porozumienia w zakresie alimentów na dziecko oraz miejsca pobytu dziecka, czy też sposobu korzystania ze wspólnego mieszkania.
Przed 29 sierpnia 2015 roku sąd orzekając w wyroku rozwodowym o władzy rodzicielskiej ograniczał ją jednemu z małżonków, przy którym dziecko nie miało ustalonego miejsca pobytu, wyjątkiem było pozostawienie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom. Ustawa z dnia 25 czerwca 2015 roku (Dz. U. z 2015 r. nr. 1062) o zmianie krio zmieniła tę zasadę. Obecnie sąd powinien dążyć do pozostawienia władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom, jeżeli jest to zgodne z dobrem dziecka, a wyjątkiem jest ograniczanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców.
Kontakty rodzica z dzieckiem mogą być rozstrzygnięte na trzy sposoby:
- sąd odstąpi od ich regulowania wobec braku konfliktu stron i współpracy małżonków
w ich uregulowaniu i realizacji; - sąd odstąpi od ich regulowania, uznając w tym zakresie porozumienie między małżonkami;
- sąd ureguluje kontakty rodziców z dzieckiem zgodnie z dobrem dziecka.
Jeżeli chodzi o ponoszenie kosztów utrzymania i wychowania dziecka przez każdego z rodziców, to sąd korzysta z identycznych możliwości jak przy kontaktach. Może więc odstąpić od ich orzekania na podstawie porozumienia stron, lub na zgodny wniosek małżonków, albo określić wysokość świadczeń każdego z rodziców, biorąc pod uwagę usprawiedliwione potrzeby dziecka oraz możliwości i sytuację finansową rodzica zobowiązanego do świadczenia alimentacyjnego.
Jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd może orzec o sposobie korzystania z niego, co w praktyce przyjmuje kształt podziału lokalu do korzystania przez każdego z małżonka, np. sąd przydzieli każdej ze stron na wyłączność pokój/pokoje oraz do wspólnego korzystania korytarz, kuchnię i łazienkę. Sąd może również odstąpić od regulowania tej kwestii na zgodny wniosek stron, lub przy uwzględnieniu porozumienia małżonków. Przy orzekaniu o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania sąd może również nakazać jego opuszczenie przez jednego z małżonków, ze względu np. na zachowanie tego małżonka względem pozostałych domowników lub na konieczność zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych dzieci.
Biorąc pod uwagę powyższe, podkreślenia wymaga, jak istotnym w procesie o rozwód jest porozumienie między małżonkami. Pozwala to na sprawne i bezkonfliktowe przeprowadzenie postępowania, co zawsze przynosi korzyść nie tylko małżonkom, lecz przede wszystkim ich wspólnym dzieciom. Doświadczenie jednak pokazuje, że nie zawsze można porozumieć się w opisanych wyżej kwestiach, co znacznie utrudnia postępowania, tym samym czyniąc procesy rozwodowe skomplikowanymi, ze względu na emocje i rozbudowane stany faktyczne.
Kancelaria Radców Prawnych i Adwokatów MGS Mądry, Sznycer, Cwalina-Kowalewska, Sambożuk Sp. p. zaprasza do współpracy i skorzystania ze swoich usług w ramach nowopowstałej praktyki rozwodowo-rodzinnej.
Michał Sambożuk, adwokat
