Kolejnym, obok grzywny w celu przymuszenia (o którym już pisałem), odebrania rzeczy ruchomej, odebrania nieruchomości, opróżnienia lokalu i innych pomieszczeń, przymusu bezpośredniego, instrumentem, który może mieć zastosowanie przy egzekucji obowiązków o charakterze niepieniężnym jest wykonanie zastępcze (art. 127 – 135 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji).
Wykonanie zastępcze, w przeciwieństwie do grzywny w celu przymuszenia, jest środkiem egzekucyjnym, który wprost prowadzi do wykonania obowiązku, którego obowiązany nie chce wykonać dobrowolnie. Co istotne, wykonanie zastępcze stosuje się w zasadzie tylko, gdy mowa o egzekucji obowiązku wykonania czynności, którą można zlecić innej osobie do wykonania za zobowiązanego i na jego koszt. Wykonanie zastępcze nie jest możliwe w przypadku, gdy egzekucja dotyczy spełnienia przez zobowiązanego obowiązku znoszenia lub zaniechania. Środek ten stosowany jest najczęściej przy egzekucyjnym wykonaniu obowiązków wynikających z prawa budowlanego, tj. np. rozbiórki budynku, uporządkowanie nieruchomości, etc.
W orzecznictwie sądów administracyjnych spotkać się można z ugruntowanym już stanowiskiem, zgodnie z którym stosowanie środka egzekucyjnego najmniej uciążliwego można być rozumiane, jako stosowania środka egzekucyjnego bezpośrednio prowadzącego do wykonania egzekucji. Wykonanie zastępcze jest bowiem tym środkiem, który skutecznie doprowadzić do przywrócenia stanu zgodnego z prawem (zob. wyrok NSA z dnia 25 lipca 2006 roku II OSK 463/05, wyrok NSA z dnia 29 listopada 2007 roku I OSK 1404/07).
Warto zwrócić uwagę na fakt, że dla zastosowania wykonania zastępczego przez organ egzekucyjny konieczne jest doręczenie obowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego oraz postanowienia, że obowiązek objęty tytułem wykonawczym zostanie w trybie postępowania egzekucyjnego wykonany zastępczo przez inną osobę za zobowiązanego, na jego koszt i niebezpieczeństwo. Postanowienie winno zawierać również wskazanie przybliżonej kwoty kosztów wykonania zastępczego (w doktrynie uznaje się jednak, że wskazana kwota ma wyłącznie znaczenie informacyjne i nie może stanowić podstawy do kwestionowania przez zobowiązanego ostatecznego rozliczenia poniesionych kosztów). Dodatkowo organ egzekucyjny może w postanowieniu o zastosowaniu wykonania zastępczego wezwać zobowiązanego do wpłacenia w oznaczonym terminie określonej kwoty tytułem zaliczki na poczet kosztów wykonania zastępczego, z pouczeniem, że w przypadku niewpłacenia kwoty w tym terminie zostanie ona ściągnięta w trybie egzekucji administracyjnej należności pieniężnych. Organ może również nakazać zobowiązanemu dostarczenie posiadanej dokumentacji, a także posiadanych materiałów i środków przewozowych, niezbędnych do zastępczego wykonania egzekwowanej czynności, z zagrożeniem zastosowania odpowiednich środków egzekucyjnych w razie uchylenia się zobowiązanego od dostarczenia tych dokumentów, materiałów i środków przewozowych. Wszystkie te czynności mają na celu możliwe sprawne i prawidłowe wykonanie obowiązku niepieniężnego za zobowiązanego.
Zaznaczyć należy, że osoba (lub podmiot), która wykonuje obowiązek za zobowiązanego odpowiada wobec niego za jego prawidłowe wykonanie (w tym przede wszystkim za rzetelne wykonanie robót, celowe zużycie materiałów dostarczonych przez zobowiązanego oraz prawidłowe korzystanie z jego środków przewozowych). Co więcej, zobowiązany ma prawo wglądu w czynności wykonawcy oraz zgłaszania do organu egzekucyjnego wniosków co do sposobu wykonywania tych czynności. Z cywilistycznego punktu widzenie można stwierdzić, że między wykonawcą a organem egzekucyjnym istnieje stosunek cywilnoprawny polegający na tym, że organ egzekucyjny i wykonawca zawarli umowę cywilnoprawną, na podstawie której wykonawca ma dokonać określonych czynności za wynagrodzeniem. Można również powiedzieć, że między wykonawcą a zobowiązanym powstaje stosunek cywilnoprawny. Zobowiązanemu przysługuje bowiem prawo wglądu w czynności wykonawcy oraz zgłaszania wniosków co do sposobu wykonywania tych czynności, z kolei wykonawca jest odpowiedzialny wobec zobowiązanego za rzetelne wykonanie robót, celowe zużycie materiałów, etc.
Pamiętać należy, że zobowiązany może w każdej chwili zgłosić do organu egzekucyjnego wniosek o zaniechanie dalszego stosowania wykonania zastępczego, jeżeli wykonawca na to się godzi, a zobowiązany złożył oświadczenie, że egzekwowany obowiązek wykona sam.
Gdy działanie organu egzekucyjnego doprowadzi do wykonania obowiązku objętego tytułem wykonawczym to o zakończeniu czynności egzekucyjnych organ egzekucyjny zawiadamia zobowiązanego. Jednocześnie organ egzekucyjny doręcza zobowiązanemu wykaz kosztów wykonania zastępczego, z wezwaniem do ich uiszczenia. Jeżeli koszty wykonania zastępczego są wysokie albo gdy wykonanie zastępcze trwa dłuższy okres, organ egzekucyjny może przed zakończeniem egzekucji doręczać zobowiązanemu wykazy poczynionych już kosztów z wezwaniem do ich pokrycia w oznaczonym terminie.
Marcin Muza, radca prawny
