Nowelizacja ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw

W dniu 1 stycznia 2016 roku weszła w życie ustawa z dnia 9 października 2015 roku o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2015 r. poz. 1830), której przyjęcie jest efektem wdrożenia do polskiego porządku prawnego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/7/UE dotyczącej zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych (Dz. U. UE L 48 z dnia 23.02.2011 r.).

Do tej pory konstrukcja obliczania odsetek – rozumianych jako wynagrodzenia za korzystanie z cudzych pieniędzy lub też odszkodowanie za opóźnienie w spłacie zobowiązania – była stosunkowo prosta. Zgodnie z art. 359 § 2 k.c. jeżeli nie określono wysokości odsetek zastosowanie miały odsetki ustawowe. Jednak strony w umowie mogły określić inną wysokość odsetek, byle nie była ona wyższa niż odsetki maksymalne. W przypadku opóźnienia w płatności wierzyciel może żądać od dłużnika odszkodowania w postaci odsetek obliczanych w sposób określony w art. 481 k.c.: jeżeli strony nie ustaliły między sobą żadnej wartości, są to odsetki ustawowe, a jeżeli określona została wyższa wartość – „wierzyciel mógł żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy” (art. 481 § 2 k.c.).

Od 1 stycznia 2016 r. nastąpiła zmiana w sposobie ustalania odsetek ustawowych. Zgodnie ze znowelizowanym art. 359 k.c.:

• odsetki ustawowe wynoszą sumę stopy referencyjnej NBP i 3,5 punktów procentowych;
• odsetki maksymalne nie mogą przekraczać dwukrotności odsetek ustawowych;
• stopa referencyjna NBP została powiększona o 5,5 punktów procentowych;
• maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może przekraczać dwukrotności podstawowej wartości odsetek za opóźnienie.

Wysokość powyżej wskazanych odsetek wynika z Obwieszczenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 stycznia 2016 r. w sprawie wysokości odsetek ustawowych oraz ustawowych za opóźnienie  (M. P. z 2016 r., poz. 46, poz. 47).

Znowelizowane art. 359 oraz art. 481 Kodeksu cywilnego:

Art.  359. [Odsetki]

§  1. Odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu.

§  2. Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych.

§  2.1. Maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych (odsetki maksymalne).

§  2.2. Jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne.

§  2.3. Postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych, także w razie dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy ustawy.

§  3. (uchylony).

§  4. Minister Sprawiedliwości ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, wysokość odsetek ustawowych.

Art.  481. [Odsetki za opóźnienie]

§  1. Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

§  2. Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy.

§  2.1. Maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie (odsetki maksymalne za opóźnienie).

§ 2.2. Jeżeli wysokość odsetek za opóźnienie przekracza wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie, należą się odsetki maksymalne za opóźnienie.

§  2.3. Postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych za opóźnienie, także w przypadku dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy ustawy.

§  2.4 Minister Sprawiedliwości ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie.

§  3. W razie zwłoki dłużnika wierzyciel może nadto żądać naprawienia szkody na zasadach ogólnych.

Zgodnie z art. 56 ustawy z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życie 1 stycznia 2016r. do odsetek należnych za okres kończący się przed dniem wejścia w życie tej ustawy – czyli odsetek należnych za okres do dnia 31 grudnia 2015 r. – stosuje się przepisy dotychczasowe. Natomiast do odsetek należnych za okres od 1 stycznia 2016 r.stosuje się przepisy znowelizowane.

Jednocześnie w transakcjach handlowych w rozumieniu ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, w zakresie odsetek za opóźnienie, będą miały zastosowanie uregulowania tej ustawy, nie zaś Kodeksu cywilnego (nowy art. 4a ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych).  Zgodnie z art. 55 ustawy  z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życie 1 stycznia 2016 r. do transakcji handlowych zawartych przed dniem  31 grudnia 2015 r. stosuje się przepisy dotychczasowe. Do transakcji handlowych zawartych po tej dacie zastosowanie mają nowe odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych – są to odsetki w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i ośmiu punktów procentowych, natomiast zgodnie z art. 11b ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych do ustalenia wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych stosuje się stopę referencyjną Narodowego Banku Polskiego obowiązującą w dniu:

• 1 stycznia – do odsetek należnych za okres od dnia 1 stycznia do dnia 30 czerwca (Zgodnie z obwieszczeniem Ministra Rozwoju z 7 stycznia 2016r. wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych, od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia 30 czerwca 2016 r., wynosi 9,50% w stosunku rocznym.),
•  1 lipca – do odsetek należnych za okres od dnia 1 lipca do dnia 31 grudnia.

Michał Rękas, aplikant adwokacki