Pomoc dla przedsiębiorców w związku z pandemią COVID-19

dane na dzień 23 marca 2020 r.

W związku z ogłoszeniem przez Światową Organizację Zdrowia pandemii wirusa COVID-19, oraz zwiększającą się liczbą zachorowań na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, Rząd podjął szereg działań zmierzających do ograniczenia rozprzestrzeniania się koronawirusa oraz do zapewnienia ochrony polskim przedsiębiorcom, których działalność została w znacznej mierze ograniczona lub czasowo wstrzymana. Niniejsza informacja przedstawia najistotniejsze z dotychczas wprowadzonych lub zaproponowanych rozwiązań.

Rząd przedstawił propozycje wprowadzenia pakietu osłonowego dla przedsiębiorców poprzez wprowadzenie zmian legislacyjnych niosących pomoc i mających zminimalizować skutki wprowadzenia stanu zagrożenia epidemiologicznego. Zgodnie z informacjami zamieszczonymi na stronie internetowej Ministerstwa Rozwoju oraz wypowiedziami członków Rządu w konferencjach prasowych pomoc dla przedsiębiorców miałaby objąć następujące obszary:

Odroczenia w płatnościach

• ułatwianie rozliczenia VAT – przesunięcie wejścia w życie z 01.04. 2020 na 01.07.2020r. nowego JPK,
• ułatwienia w split payment,
• przesunięcie z 13.04 na 01.07.2020 r. terminu obowiązku wpisywania się firm do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych (ustawa o przeciwdziałaniu praniu brudnych pieniędzy),
• wcześniejsze zwroty VAT,
• ułatwienia zawieszenia prowadzenia działalności gospodarczej,
• zaliczenie do kosztów podatkowych wydatków związanych z anulowaniem wycieczek w stosunku do branż dotkniętych skutkami kryzysu,
• zniesienie opłaty prolongacyjnej,
• pomoc publiczna -zmiana schematu, rozszerzenie dla MŚP i dużych firm.

Poprawa płynności finansowej

• odliczenie „wstecz” straty od dochodu (tj. straty z 2020 od 2019) – stratę poniesioną z działalności gospodarczej w danym roku możemy odjąć od dochodu osiągniętego w ciągu następnych pięciu lat,

• wsparcie gwarancyjne oraz dopłaty do kredytów – działania BGK,
• udzielanie pomocy w ramach pomoc de minimis. Obecnie kwota udzielanych przez BGK gwarancji de minimis nie może stanowić więcej niż 60% kwoty kredytu i przekroczyć kwoty 3,5 mln zł (jednostkowa gwarancja) – postulat zwiększenia gwarancji do 80% kwoty kredytu,
• dopłaty do oprocentowania kredytów – poprzez rozszerzenie zakresu funduszu klęskowego o epidemię,
• obniżenie podstawy opodatkowania dla banków o wartość aktywów wynikających z umów kredytu udzielonego przedsiębiorcom dotkniętym skutkami epidemii, zawartych od wejścia w życie projektowanej specustawy do dnia 31 sierpnia 2020 roku,
• odroczenie podatku od sprzedaży detalicznej do 1 stycznia 2021 roku,
• czasowe zniesienie opłat prolongacyjnych w należnościach skarbowych i ZUS,
• Zwolnienie z płacenia składek ZUS przez 3 miesiące dla samozatrudnionych oraz mikroprzedsiębiorców, jeśli ich przychody spadły o więcej niż 50% w stosunku do lutego 2020 roku,
• częściowe zniesienie ograniczeń wynikających z ustawy z dnia 10 stycznia 2018 roku o ograniczeniu handlu w niedzielę i święta oraz niektóre inne dni, poprzez zniesienie tego zakazu w zakresie wykonywania czynności polegających na rozładowywaniu, przyjmowaniu i ekspozycji towarów pierwszej potrzeby oraz powierzania pracownikowi wykonywania takich czynności,
• przesunięcie terminu płatności z tytułu użytkowania wieczystego za rok 2020 na dzień 30 czerwca 2020 roku,
• zwolnienie z PCC umów pożyczek udzielanych przedsiębiorcom do dnia 31 sierpnia 2020 roku, jeżeli płynności finansowa pożyczkobiorcy uległa pogorszeniu w związku z COVID-19,
• zmiany w wykonywaniu umów zawartych na podstawie przepisów ustawy Prawo zamówień publicznych poprzez możliwość zmiany za porozumieniem terminu wykonywania umowy lub czasowego zawieszenia jej wykonywania, zmianę sposobu wykonywania dostaw oraz świadczenia usług budowlanych oraz zmianę wynagrodzenia wykonawcy, jednakże nie więcej niż o 50% względem pierwotnej umowy.

Ochrona i wsparcie rynku pracy

Rząd proponuje nowelizację ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z ochroną miejsc pracy. Postulowane jest skrócenie – z 6 do 2 miesięcy – okresu kryzysu, który uprawnia do objęcia wsparciem. Przy czym kryzys oznacza spadek obrotów gospodarczych, sprzedaży towarów lub usług o 15%.

W przypadku przestoju, pracownikom takiego przedsiębiorcy, przysługiwałoby:

• świadczenie z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych do wysokości 100% zasiłku dla bezrobotnych (823,60 zł) zwiększone o kwotę składek na ubezpieczenia społeczne,
• oraz wynagrodzenie finansowane ze środków przedsiębiorcy w łącznej wysokości co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Pobyt cudzoziemców

• Przedłużenie terminu do złożenia wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy dla cudzoziemców, jeśli termin jego złożenia przypada w okresie obowiązywania stanu epidemii, do upływu 30 dni po dniu odwołaniu staniu epidemii. W okresie przedłużonego terminu pobyt cudzoziemca uważany będzie za legalny.
• Przedłużenie z mocy prawa okresu ważności wiz krajowych dla cudzoziemców, jeżeli ostatni dzień pobytu cudzoziemca na podstawie wizy krajowej przypada w okresie stanu epidemii, do upływu 30 dni po dniu odwołania stanu epidemii.

Zasiłki chorobowe i opiekuńcze

Przedsiębiorca z ubezpieczeniem chorobowym, który w związku z koronawirusem nie może wykonywać działalności gospodarczej, otrzyma z ZUS pomoc –  zasiłek chorobowy na ogólnych zasadach, tj. jeżeli otrzyma zwolnienie lekarskie albo decyzję państwowego inspektora sanitarnego o kwarantannie lub izolacji.

Przedsiębiorca otrzyma także jako pomoc zasiłek opiekuńczy, jeśli sprawuje osobistą opiekę nad chorym dzieckiem lub innym członkiem rodziny (zwolnienie lekarskie), dzieckiem objętym izolacją lub kwarantanną (decyzja sanepidu), albo dzieckiem do lat 8 w przypadku nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły (oświadczenie ubezpieczonego).

Jeśli nieprzewidziane zamknięcie placówki jest związane z koronawirusem, przyjęta specustawa przewiduje dodatkowy zasiłek opiekuńczy za okres nie dłuższy niż 14 dni z tego tytułu.

Pomoc ze strony banków

W porozumieniu z Rządem naprzeciw trudnej sytuacji przedsiębiorców wychodzą również banki. Związek Banków Polskich w komunikacie z dnia 16 marca 2020 roku zaprezentował szereg działań, które zdeklarowały podjąć się banki wobec klientów. Jak wskazano w komunikacie pomoc banków polegać ma na poniższych działaniach:

1. „Banki ułatwią w sposób maksymalnie uproszczony – w zakresie dopuszczonym przepisami obecnie obowiązującego prawa – odroczenie (zawieszenie) spłaty rat kapitałowo-odsetkowych lub rat kapitałowych przez okres do 3 miesięcy  i automatyczne wydłużenie o ten sam okres łącznego okresu spłaty kredytu pod warunkiem przedłużenia okresu obowiązywania zabezpieczenia spłaty kredytu. Ułatwienia mają dotyczyć kredytów mieszkaniowych, konsumpcyjnych dla klientów indywidualnych, kredytów dla przedsiębiorców i będą polegać m.in. na szybkim rozpatrywaniu wniosków tych klientów, którzy uzasadnią konieczność odroczenia (zawieszenia) spłaty kredytu ich sytuacją finansową spowodowaną pandemią koronawirusa COVID – 19.

2. Pomoc ze strony banków będzie udzielona wszystkim przedsiębiorcom, którzy mieli na koniec 2019 roku zdolność kredytową, zostali dotknięci skutkami koronawirusa COVID – 19 i którym w najbliższych miesiącach upływa termin odnowienia istniejącego finansowania, w postaci odnowienia na wniosek klienta finansowania na okres do 6 miesięcy.
3. Banki, które posiadają firmę leasingową w swojej grupie kapitałowej, podejmą działania w celu zastosowania odroczenia spłat rat leasingowych należnych od leasingobiorców na zasadach analogicznych do stosowanego przez bank w odniesieniu do odroczenia spłaty kredytów.
4. Banki, które posiadają firmę faktoringową w swojej grupie kapitałowej, podejmą działania w celu zastosowania odroczenia spłat należnych od klientów na zasadach analogicznych do stosowanego przez bank w odniesieniu do odroczenia spłaty kredytów.
5. Banki nie będą pobierać opłat lub prowizji za przyjęcie i rozpatrzenie wniosków dotyczących zawieszenia spłat rat kapitałowo-odsetkowych lub rat kapitałowych. Banki umożliwią składanie tych wniosków w sposób odformalizowany, tj. bez konieczności składania dodatkowych dokumentów i zaświadczeń potwierdzających w sposób szczegółowy aktualną sytuację finansowo-gospodarczą danego kredytobiorcy. Banki zapewnią możliwość składania ww. wniosków również w formie zdalnej, tj. za pośrednictwem poczty elektronicznej, bankowości elektronicznej lub telefonicznie stosownie do form komunikacji przewidzianych w danej umowie z bankiem. Banki dopuszczą możliwość składania ww. wniosków w formie zdalnej nawet w sytuacji, jeśli nie zostało to zapisane w umowie z bankiem, pod warunkiem możliwości dokonania identyfikacji klienta.
6. Banki wyrażają gotowość do uruchomienia procesu ułatwienia swoim klientom będącym przedsiębiorcami dostępu do krótkoterminowego kredytu służącego ustabilizowaniu sytuacji finansowej klienta banku, który został dotknięty skutkami pandemii koronawirusa COVID – 19. Banki czekają na szybkie zakończenie prac zainicjowanych w ostatnich dniach przez władze państwowe i agendy rządowe, które umożliwią taką pomoc. W następnym komunikacie zostaną przedstawione szczegóły dotyczące zasad ułatwienia dostępu do kredytu krótkoterminowego.
7. Banki wezmą udział w pracach, które pozwolą w krótkim czasie podnieść maksymalną kwotę płatności zbliżeniowych do kwoty 100 PLN.

8. Banki we współpracy z Fundacją Polska Bezgotówkowa podejmą działania, aby zainstalować dodatkowych kilkadziesiąt tysięcy urządzeń POS w miejscach realizacji transakcji płatniczych.”

Zmiany dla pracowników i pracodawców

Na dzień sporządzenia niniejszej informacji istnieją jedynie dwie obowiązujące regulacją prawne odnoszące się do relacji pracowników i pracodawców w odniesieniu do zagrożenia koronawirusem. Pierwszą z nich jest ustawa z dnia 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem i zwalczaniem COVID0-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych. Na mocy art. 3 przywołanej ustawy pracodawca ma możliwość wydania pracownikowi polecenia wykonywania przez określony czas pracy zdalnej. Co istotne wydanie takiego polecenia jest zależne jedynie od decyzji pracodawcy, a pracownik nie ma możliwości żądania wydania takiego polecenia. Zgodnie z ustawą art. 3 obowiązuje do dnia 4 września 2020 roku. Wobec powyższego uznać należy, że pracodawca może wydawać pracownikom polecenie pracy zdalnej jednokrotnie lub wielokrotnie, w każdym razie na okres nie przekraczający tej daty.

Drugą z regulacji stanowiąca o obowiązku informacyjnym pracownika odbywającego kwarantannę uregulowana została w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 roku w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii. Zgodnie z treścią rozporządzenia pracownik, który odbywa 14 dniową kwarantannę w związku z przekroczeniem granicy państwowej, zobowiązany jest do przekazania tej informacji pracodawcy za pośrednictwem środków porozumiewania się na odległość. W terminie 3 dni roboczych po jej odbyciu pracownik zobowiązany jest do poinformowania pracodawcy o odbyciu kwarantanny składając odpowiednie oświadczenie w tym przedmiocie. Co istotne od złożenia przedmiotowego oświadczenia uzależniona jest wypłata pracownikowi tzw. wynagrodzenia chorobowego albo świadczenia pieniężnego z tytułu choroby.

Pozostałe prawa i obowiązki w relacji pracodawca pracownik w związku z epidemią koronawirusa nie zostały odrębnie uregulowane, stanowiąc interpretację dotychczas obowiązujących przepisów prawa pracy oraz zaleceń rządowych. Wśród nich zwrócić uwagę należy na:

1. Możliwość wydania przez pracodawcę zakazu odbywania podróży służbowych przez pracownika w rejony świata, gdzie ryzyko zarażenia jest wysokie. W przypadku wydania takiego zakazu przez pracodawcę, bezpośredni przełożeni pracowników nie będą mogli wydawać podwładnym takiego wyjazdu zagranicznego. Pracownik natomiast ma prawo odmówić służbowego wyjazdu zagranicznego w zagrożone rejony w przypadku wydania takie polecenia przez pracodawcę powołując się na bezpieczeństwo i higienę pracy.

2. Pracodawca co do zasady nie może żądać od pracownika, u którego zauważył objawy chorobowe udania się na badania lekarskie. Decyzja w tym zakresie należy wyłącznie do pracownika, który może zrobić to na prośbę pracodawcy. Jednakże, w przypadku kiedy objawy chorobowe pracownika uniemożliwiają mu wykonywani pracy, pracodawca może skierować pracownika na wcześniejsze badania okresowe.
3. Pracodawca może zwolnić pracownika z obowiązku świadczenia pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia w przypadku wystąpienia bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia pracownika. Sytuacja ta może mieć miejsce w przypadku pojawienia się w zakładzie pracy realne zagrożenie w postaci np. potwierdzonego przypadku zachorowania.
4. Pracodawca nie ma podstaw do zobowiązania pracownika do wykorzystania urlopu wypoczynkowego w związku z zagrożeniem koronawirusem.
5. Pracodawca nie ma możliwości dokonywania samodzielnej oceny stanu zdrowia pracownika np. poprzez rutynowe mierzenie temperatury ciała. Pracodawca może dokonywać takiego pomiaru jedynie za zgodną pracownika. Jednocześnie należy zaznaczyć, że nie istnieją przepisy lub wytyczne wskazujące na wysokość temperatury ciała pozwalającą na stwierdzenie zarażenia koronawirusem.
6. Pracodawca nie może sprzeciwić się i nie respektować decyzji inspektora sanitarnego w zakresie kwarantanny pracowników. Dopuszczenie takiego pracownika do pracy, może narazić pracodawcę na odpowiedzialność karną wynikającą z art. 165 § 1 pkt 1) k.k., zagrożoną karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

Mając na uwadze obowiązek pracodawcy zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz wydane dotychczas zalecenia pracodawca powinien w miarę możliwości podjąć działania zmierzające do ograniczenia rozprzestrzeniania się wirusa w zakładzie pracy. Zaleca się, aby w miarę możliwości wszelkie spotkania prowadzić w trybie zdalnym. Pracodawca powinien poinformować pracowników szczególnie narażonych na bezpośredni kontakt z klientami o możliwych zagrożeniach oraz wyposażyć ich w niezbędne w ocenie pracodawcy środki bezpieczeństwa.

Warto podkreślić, że pracownik zobowiązany jest do współdziałania z pracodawcą w celu realizacji zadań związanych z ochroną życia i zdrowia pracowników. Istnieje również możliwość odpowiedzialności karnej przez pracownika. Jeżeli bowiem wiedząc o swojej chorobie naraża on innych na zarażenie, zgodnie z art. 161 § 2 k.k. „podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku”.

Istotnym z punktu pracownika będzie również Stanowisko Głównego Inspektora Pracy z dnia 17 marca 2020 roku. Zaproponowano w nim „zawieszenie obowiązku przeprowadzania okresowych badań lekarskich pracowników do czasu odwołania zagrożenia epidemiologicznego ze strony wirusa SARS-CoV-2, przy jednoczesnym zachowaniu obowiązku wystawienia skierowania na okresowe badania lekarskie w terminach wynikających z orzeczeń lekarskich określających brak przeciwwskazań do pracy, otrzymanych przez pracowników podczas poprzednich badań profilaktycznych”. Jednocześnie utrzymuje się w mocy nakaz niedopuszczania do pracy pracownika bez orzeczenia lekarskiego określającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku pracy, które pracownik otrzymuje podczas wstępnych badań profilaktycznych. Ponadto Główny Inspektor Sanitarny postuluje za dopuszczeniem do przeprowadzenia instruktażu ogólnego w formie elektronicznej, z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Instruktaż ten powinien trwać minimum trzy godziny lekcyjne. Należy umożliwić również przeprowadzenie szkoleń z tego zakresu w drodze elektronicznej w wymiarze minimum ośmiu godzin lekcyjnych. Z wyżej wymienionych szkoleń pracodawca powinien przeprowadzić egzamin sprawdzający wiedzę pracowników z podanego powyżej zakresu.

W zakresie projektowanych zmian przepisów dotyczących prawa pracy wskazać należy na propozycję możliwości obniżenia czasu pracy przez pracodawcę, u którego nastąpił spadek obrotów gospodarczych w następstwie koronawirusa o 20 % jednak nie więcej niż do 0,5 etatu, z zastrzeżeniem, że wynagrodzenie nie może być niższe niż minimalne wynagrodzenie za prace. Tak obniżone wynagrodzenie ma być dofinansowywane ze środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych do wysokości połowy wynagrodzenia, jednak nie więcej niż 40% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.

Branża turystyczna

Mocą ustawy z dnia 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych przedsiębiorcom działającym w branży turystycznej przysługuje zwrot wpłat przekazanych na Turystyczny Fundusz Gwarancyjny. Aby móc starać się o taki zwrot, musi dojść do:

• odstąpienia od umowy przez klienta, lub
• rozwiązania umowy przez organizatora,

i pozostaje to w bezpośrednim związku z wybuchem epidemii wirusa SARS-CoV-2. Należy o nie wystąpić do Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego, w terminie do 60 dni od odstąpienia lub rozwiązania umowy.

Ograniczenia prowadzenia działalności handlowej i usługowej w centrach handlowych

W ramach pomocy przedsiębiorcom prowadzącym działalność gospodarczą w galeria handlowych o powierzchni powyżej 2000m2 na mocy Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 roku w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii, doprecyzowano czego dotyczą ograniczenia w handlu w odniesieniu do sprzedaży określonych towarów oraz świadczenia określonych w nim usług, które to ograniczenia nałożone zostały na mocy poprzedniego Rozporządzenia Ministra Zdrowia.

Od dnia 21 marca 2020 roku w obiektach handlowych o powierzchni przekraczającej 2000 m2 prowadzony może być handel detaliczny w zakresie sprzedaży:

a) żywności w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia,

b) produktów kosmetycznych w rozumieniu art. 2 pkt 9 ustawy z dnia 4 października 2018 r. o produktach kosmetycznych, innych niż przeznaczone do perfumowania i upiększania,

c) artykułów toaletowych,

d) środków czystości,

e) produktów leczniczych w rozumieniu art. 2 pkt. 32 ustawy z dnia 6 września 2001r. – Prawo farmaceutyczne, w tym w aptekach lub punktach aptecznych,

f) wyrobów medycznych w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 38 ustawy z dnia 20 maja 2010r. o wyrobach medycznych,

g) środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego w rozumieniu art. 3 ust. 3. Pkt 43 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia,

h) gazet,

i) artykułów budowlanych lub remontowych,

j) artykułów dla zwierząt domowych lub,

k) paliw;

Jednocześnie umożliwiono prowadzenie działalności usługowej w zakresie usług:

a) medycznych,

b) bankowych,

c) ubezpieczeniowych,

d) pocztowych,

e) pralniczych,

f) gastronomicznych, które polegają jedynie na przygotowaniu i dostarczaniu żywności.

Zaznaczyć należy, że nadal obowiązuje zakaz prowadzenia działalności w obiektach handlowych o powierzchni przekraczającej 2000m2 w zakresie handlu detalicznego:

a) wyrobami tekstylnymi,

b) wyrobami odzieżowymi,

c) obuwiem i wyrobami skórzanymi,

d) meblami i sprzętem oświetleniowym,

e) sprzętem radiowo – telewizyjnym lub sprzętem gospodarstwa domowego,

f) artykułami piśmiennymi i księgarskimi,

oraz w zakresie działalności gastronomicznej i rozrywkowej nieobjętych wyłączeniem z zakazu.

W zakresie przedsiębiorców będących najemcami w galeria handlowych o powierzchni powyżej 2000 m2 wskazać należy na następującą propozycję zmiany legislacyjnej proponowaną przez Rząd:

• Obniżenie o 90 % czynszu najmu, za okres kiedy najemca lokalu w obiekcie handlowym o powierzchni powyżej 2000 m2 nie prowadził działalności gospodarczej w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub epidemii.
• Zwolnienie najemców w obiektach handlowych o powierzchni powyżej 2000m2 z odpowiedzialności z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, w szczególności poprzez brak obowiązku zapłaty kary umownej lub odszkodowania, jeżeli niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy było wynikiem zakazu lub ograniczenia działalności w związku z COVID-19.

Niniejsze informacje z wyłączeniem tych opartych na już obowiązujących ustawach i rozporządzeniach, oparte są w dużej mierze na źródłach prasowych oraz komunikatach władz państwowych. Ponadto założenia Pakietu osłonowego są na razie jedynie zapowiedziami propozycji, jakie mają być zawarte w specustawie. Poruszone zagadnienia będą monitorowane, poddawane weryfikacji i jak najszybciej aktualizowane.

Bartosz Sambożuk, radca prawny, partner

Miłosz Haber, adwokat