W dniu 27 czerwca 2017 roku wejdzie w życie ustawa z dnia 21 kwietnia 2017 roku – o roszczeniach o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji – dalej: Ustawa (Dz.U. z 2017 r. poz. 1132). Stanowi ona implementację dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/104/UE z dnia 26 listopada 2014 roku – w sprawie niektórych przepisów regulujących dochodzenie roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia prawa konkurencji państw członkowskich i Unii Europejskiej, objęte przepisami prawa krajowego (Dz. Urz. UE L 349/1).
Celem nowo wchodzącej ustawy jest określenie zasad odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez naruszenie prawa konkurencji, a także określenie zasad dochodzenia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji w postępowaniu cywilnym. W konsekwencji, osoby poszkodowane działaniami przedsiębiorców będą posiadały liczne instrumenty umożliwiające im skuteczną walkę z tego typu naruszeniami.
Nie bez znaczenia jest fakt, iż wejście w życie opisanej powyżej ustawy wpłynie zarówno na powszechnie obowiązujące przepisy prawa materialnego jak i procesowego. Między innymi istotnej zmianie ulegnie art. 4421 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny, określający początek biegu terminu przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody. Zgodnie z nowym brzmieniem powołanego powyżej przepisu, bieg terminu przedawnienia rozpocznie się nie tylko od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia, ale również gdy mógł się o tych okolicznościach dowiedzieć przy zachowaniu należytej staranności. Co więcej, zmianie ulegnie również długość terminu przedawnienia. Zgodnie z treścią art. 9 Ustawy, w przypadku roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji, termin przedawnienia będzie wynosił nie trzy, lecz pięć lat. Istotne znaczenie ma również okoliczność, iż termin ten będzie mógł się rozpocząć dopiero od dnia zaprzestania naruszenia, zaś w ściśle określonych w ustawie okolicznościach będzie on mógł ulec nawet zawieszeniu.
Niezależnie od powyższego, zmianie ulegną również przepisy ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 roku – o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. z 2003 r. poz. 1503, z późn. zm.) oraz ustawy z dnia 16 lutego 2007 roku – o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2017 r. poz. 229 i 1089).
Przechodząc do zasad odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez naruszenie prawa konkurencji w postępowaniu cywilnym, w pierwszej kolejności należy wskazać, iż zgodnie z art. 3 Ustawy „sprawca naruszenia będzie obowiązany do naprawienia szkody wyrządzonej komukolwiek przez naruszenie prawa konkurencji, chyba że nie ponosi winy”. Użycie przez ustawodawcę sformułowania „komukolwiek” skutkuje tym, iż w kręgu podmiotów uprawnionych do dochodzenia odszkodowania znajdą się zarówno osoby bezpośrednio jak i pośrednio poszkodowane naruszeniem konkurencji. Co więcej, istotne znaczenie ma również fakt, iż Ustawa wprowadza szereg domniemań, mających ułatwić poszkodowanym dochodzenie roszczeń. Jednym z nich jest domniemanie zaistnienia szkody w przypadku naruszenia prawa konkurencji. przy czym zgodnie z ogólnymi regułami dowodzenia, to na poszkodowanym w dalszym ciągu będzie ciążył obowiązek wykazania jej wysokości.
Niezależnie od powyższego należy wskazać, iż nie ulega wątpliwości fakt, że określenie wysokości szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji jest w istocie rzeczą niezmiernie trudną, dlatego też ustawodawca przewidział mechanizmy mające na celu ułatwienie jej ustalenia. W konsekwencji sąd, dokonując tejże czynności będzie mógł posiłkować się wytycznymi Komisji Europejskiej zawartymi w komunikacie:
– w sprawie ustalania wysokości szkody w dochodzeniu roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia art. 101 lub art. 102 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE C 167 z 13.06.2013, str. 19);
– w sprawie niektórych przepisów regulujących dochodzenie roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia prawa konkurencji państw członkowskich i Unii Europejskiej, objęte przepisami prawa krajowego (Dz. Urz. UE L 349 z 05.12.2014, str. 1).
Ponadto, ustalając wysokość szkody, sąd będzie mógł zwrócić się również z wnioskiem do Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów lub do organu ochrony konkurencji innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, którzy mogą udzielić mu pomocy przy ustalaniu wysokości szkody, jeżeli pozwala na to zebrany materiał dowodowy, a także posiadane informacje.
Odnosząc się do zasad dochodzenia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji należy wskazać, iż sprawy te będą należały do właściwości rzeczowej sądów okręgowych bez względu na wartość przedmiotu sporu (art. 11). Ponadto, powództwo w sprawach o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji będzie można wytoczyć także przed sąd miejscowo właściwy, przed którym toczy się już postępowanie w sprawie o naprawienie wyrządzonej w ten sposób szkody. Podmiotem uprawnionym do wniesienia powództwa będzie nie tylko sam poszkodowany, ale również za jego zgodą – organizacje pozarządowe zrzeszające przedsiębiorców oraz organizacje pozarządowe, do których zadań statutowych należy ochrona konsumentów.
Swoistym novum w obowiązującej procedurze cywilnej będzie wniosek o wyjawienie środka dowodowego, który ma w istotny sposób ułatwić poszkodowanemu dochodzenie roszczeń wobec sprawcy naruszenia prawa konkurencji. Zgodnie z tą instytucją, sąd, na pisemny wniosek powoda złożony w pozwie lub w toku postępowania, w którym w sposób dostatecznie uprawdopodobni on swoje roszczenia i zobowiąże się, że uzyskany w ten sposób dowód będzie wykorzystany jedynie na potrzeby toczącego się postępowania, może nakazać pozwanemu, osobie trzeciej lub organowi ochrony konkurencji wyjawić środek dowodowy służący stwierdzeniu faktu istotnego dla rozstrzygnięcia, znajdujący się w ich posiadaniu. Wniosek ten będzie mógł złożyć również pozwany. Ponadto, po ziszczeniu się określonych w ustawie przesłanek, sąd, na wniosek każdej ze stron będzie mógł również nakazać wyjawienie takiego środka organowi ochrony konkurencji. Jednakże przed wydaniem tegoż postanowienia sąd zobligowany będzie do wysłuchania osoby, w której posiadaniu znajduje się środek dowodowy, lub będzie mógł zażądać od niej oświadczenia na piśmie. Dla skuteczności orzeczenia nakazującego wyjawienie środka dowodowego, ustawodawca wprowadził regulację zgodnie z którą postanowienie to stanowi tytuł egzekucyjny przeciwko obowiązanemu do wyjawienia środka dowodowego. Nie bez znaczenia jest również fakt, iż omawiana Ustawa przewiduje także sankcje, które mogą być zastosowane w przypadkach, gdy strona postępowania uchyla się od wyjawienia środka dowodowego lub dopuszcza się jego zniszczenia. Wówczas sąd może uznać za ustalone fakty, które mają zostać stwierdzone przy pomocy tego środka, jak również może obciążyć tę stronę obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania, w całości lub części, niezależnie od wyniku sprawy.
Na zakończenie warto również wskazać, iż w ustawie z dnia 21 kwietnia 2017 roku – o roszczeniach o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji ustawodawca po raz pierwszy zawarł legalną definicję pojęcia kartel i tym samym wprowadził ją do obowiązującego porządku prawnego. Zgodnie z art. 2 pkt 3 Ustawy, kartel jest to porozumienie lub praktyki uzgodnione przez co najmniej dwóch przedsiębiorców, którzy są wobec siebie konkurentami, zmierzające do koordynowania działań konkurencyjnych na rynku lub wpływania na istotne czynniki konkurencji.
Podsumowując, dopiero po dniu wejścia w życie ustawy z dnia 21 kwietnia 2017 roku – o roszczeniach o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji, a w szczególności po zakończeniu pierwszych postępowań wszczętych na jej podstawie, będzie można ocenić, czy ustawa ta w rzeczywistości ułatwi poszkodowanym dochodzenie od sprawców naruszenia konkurencji obowiązku naprawienia szkody oraz w jaki sposób rozstrzygnięcia sądu wydane w tej materii będą wpływały na działania podejmowane przez przedsiębiorców.
Marta Kułaj, aplikant radcowski
