Zgodnie z Ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych twórcy utworu przysługują dwie kategorie praw autorskich: osobiste oraz majątkowe. Jedynie autorskie prawa majątkowe mogą być przedmiotem obrotu, co znaczy, że twórca utworu, któremu takie majątkowe prawa przysługują, może je przenieść na podmiot niebędący twórcą.
Za utwór w rozumieniu Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych uznaje się „każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia”. Tak sformułowana ustawowo definicja jest dość pojemnym pojęciem, zaś sama ustawa za utwór uznaje przykładowo: utwory literackie, programy komputerowe, utwory plastyczne, filmowe, pantomimiczne czy architektoniczne. Autorskie prawa majątkowe zapewniają twórcy prawo do korzystania z utworu, rozporządzania utworem na wszystkich polach eksploatacji oraz, przede wszystkim, do otrzymania wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Ustawodawca nie stworzył zamkniętego katalogu pól eksploatacji, które stanowią przestrzeń dla wykorzystania utworu, dlatego też poszukując definicji tego terminu należy odwołać się do doktryny, która za przykład pól eksploatacji podaje: wprowadzanie utworu do obrotu, zwielokrotnianie i utrwalanie czy rozpowszechnienie poprzez publiczne wykonanie utworu.
Należy pamiętać, iż w sytuacji, kiedy utwór ma kilku twórców, autorskie prawa majątkowe przysługują im wszystkim. Bardzo często zdarza się tak, że spółka w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej przygotowuje utwór, np. projekt architektoniczny czy filmik promocyjny oraz w dalszej kolejności zobowiązuje się do przeniesienia na zamawiającego majątkowych praw autorskich do danego utworu. Bardzo istotne jest aby w takiej sytuacji nie zapomnieć o tym ,aby w drodze umowy pisemnej nastąpiło przeniesienie majątkowych praw autorskich od wszystkich twórców dzieła, nie zaś jedynie od podmiotu, który utwór sygnuje. Należy dodatkowo pamiętać również o tym ,że samo przeniesienie prawa własności utworu, np. nośnika pamięci z projektem graficznym nie jest równoznaczne z przeniesieniem autorskich praw majątkowych do utworu, chyba , że w umowie postanowiono odmiennie.
Należy pamiętać również o tym, że bez wyraźnego zastrzeżenia umownego o przeniesieniu na podmiot niebędący twórcą autorskich praw majątkowych, umowa taka będzie obejmowała jedynie uprawnienie do korzystania z utworu, a zatem będzie umową licencyjną, nie zaś przenoszącą autorskie prawa majątkowe. Co więcej, w przypadku umowy licencyjnej niewyłącznej, twórca będzie mógł udzielać licencji równolegle również innym podmiotom. Podczas formułowania postanowień umowy przenoszącej autorskie prawa majątkowe istotne jest, aby jak najdokładniej określić pola eksploatacji utworu. Należy pamiętać również o tym, że przeniesienia autorskich praw majątkowych można dokonać jedynie w odniesieniu do istniejących na moment przenoszenia praw pól eksploatacji. W sytuacji powstania nowych pól eksploatacji, należy wprowadzić do umowy odpowiednie zmiany bądź zawrzeć nową umowę obejmującą korzystanie z utworu na wspomnianych dodatkowych polach eksploatacji. W interesie nabywcy pozostaje precyzyjne określenie w umowie zakresu pól eksploatacji, ponieważ w razie niejasności i wątpliwości co do interpretacji postanowień umownych w tym zakresie, sąd przyjmie interpretację, która jest korzystna dla twórcy, nie zaś dla nabywcy majątkowych praw autorskich (wyrok Sądu Najwyższego z 8 grudnia 2008 r., sygn. akt V CNP 82/08).
W przypadku przeniesienia autorskich praw majątkowych na wszystkich polach eksploatacji, twórca utworu wciąż zachowuje prawo do wyrażenia zgody na rozporządzanie i korzystanie przez inne podmioty z opracowania jego utworu (m.in. tłumaczenia, przeróbki czy adaptacji utworu pierwotnego). Wykonywanie takich praw (np. przez rozpowszechnianie opracowania utworu pierwotnego) nie będzie możliwe bez zgody twórcy utworu pierwotnego, nawet w przypadku przeniesienia przez niego majątkowych praw autorskich do utworu, zaś takie zachowanie podmiotu polegające na korzystaniu z opracowania z utworu bez zgody twórcy, stanowić będzie naruszenie majątkowych praw autorskich. Należy zatem pamiętać, iż przeniesienie przez twórcę majątkowych praw autorskich na inny podmiot nie oznacza całkowitej „utraty więzi” z utworem.
Twórcy w zamian za przeniesienie autorskich praw majątkowych przysługuje odpowiednie wynagrodzenie pieniężne, o ile strony umowy nie postanowiły inaczej. Sposobów ustalenia wysokości wynagrodzenia jest wiele – można określić odrębne wynagrodzenie dla każdego z pól eksploatacji albo łącznie dla wszystkich. W przypadku rażącej dysproporcji pomiędzy wynagrodzeniem przyznanym twórcy a korzyściami , jakie osiągnął nabywca majątkowych praw autorskich bądź licencjobiorca, możliwe będzie sądowne podwyższenie wynagrodzenia należnego twórcy. Jeśli natomiast w momencie zawierania umowy precyzyjne określenie wysokości wynagrodzenia jest niemożliwe, wysokość wynagrodzenia może zostać uzależniona od wpływów z korzystania z utworu przez nabywcę.
Barbara Adamowicz, aplikant radcowski
